اسفرزه
fleawort
اسفرزه با نام علمی Plantago ovata گیاهی است علفی، چند ساله و به ارتفاع تا 10 سانتی متر. برگهای این گیاه کشیده، باریک، نوک تیز و کرک داراست که به علت فقدان ساقه، از روی زمین منشعب شدهاند. گلهای اسفرزه کوچک، سفید رنگ به صورت اجتماع سنبله و به حالت استوانهای به ارتفاع تا 2 سانتی متر بر روی دم گلهایی به طول تا 9 سانتی متر قرار گرفتهاند. قسمت مورد استفادهی گیاه، دانههای آن است که قایقی شکل و به طول تا سه میلیمتر هستند. دانههای گیاه به رنگ خاکستری مایل به صورتی بوده که دارای خطی قهوهای رنگ در طول قسمت مقعر میباشند. زمان جمع آوری این دانهها، اواسط تابستان میباشد. نامهای دیگر آن، اسپرزه، اسبرزه، اسفیدش، اسفیوس، اسپغل، اسپغول، سفیدخوش، شکم پاره، قارنی یارخ، قارنی یاروق، بذر قطور، بذر قطونا، حشیشه، البراغیث، تبکو، برغوشی است.
1-آن را در آب بریزید و بگذارید بماند و دائم به جای آب خوردن از آب آن میل کنید، اگر دائم جرعه جرعه نوشیده شود گرفتگی صدا که از گرمی و حرارت باشد را برطرف میسازد، در موارد کاهش درد و رفع خارش و قطع خونریزی بواسیر نافع است.
2- آن را با عناب در آب بخیسانید و آب آن را صبح ناشتا بخورید و با آب آن بدن را هم بشویید. خارش قسمتهای زنانه یا واژینال را برطرف میسازد.
3- آب دم کرده آن را بنوشید، مدر است و برای سوزاک مفید میباشد.
4- 20 گرم در یک لیوان آب جوشانده و 4 روز تکرار شود دافع سنگ کیسه صفرا است.
5- اگر اسفرزه را با تخم شربتی و خاکشیر (هر کدام 100 گرم) ترکیب کرده و هر روز یک قاشق سوپخوری آن را در 2 لیوان آب حل کرده و مصرف کنیم برای رفع خارش بدن و تصفیه خون و باز شدن اشتها مفید است.
6- هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در یک فنجان آبجوش بریزید بعد با نبات شیرین نموده بخورید، اسهال خونی را درمان میکند، از خونریزی زیاد و قاعدگی جلوگیری مینماید.
7- آن را بو دهید و هر روز بخورید. اسهالهای طولانی و مزمن را درمان میکند.
8- لعاب آن را دائم در گلو قرقره کنید و هم جرعه جرعه بخورید، گلودرد را درمان میکند و اگر آب آن را در دهان نگه دارید برفک و سوختگی و تاول و زخمهای دهان را درمان میکند.
9- آن را بکوبید، بعد با سرکه خمیر نموده و هر روز صبح و شب روی محل ضماد بگذارید سالک را درمان میکند.
10- آن را با شیر مادر دختردار خمیر نموده و ضماد اندازید. خنازیر (غدههای سخت که در گردن و زیر گلو پیدا میشود) را درمان میکند.
11- گل ختمی کوبیده را با لعاب آن مخلوط کنید و بر پیشانی بمالید. سردردی که از آفتاب باشد را تسکین میدهد.
مضرات استفاه از اسفرزه
با این که یبوست ناراحتی عمومی زنان باردار است ولی زنان باردار باید از خوردن اسفرزه نظیر سایر ملینها پرهیز کنند و برای رفع یبوست از سایر خوراکیهای غنی از فیبر و الیاف گیاهی مانند سبزیها، دانههای غلات، نان سبوس دار و ... استفاده کنند. * به کودکان زیر 2 سال نیز نباید داده شود. تذکر مهم توجه شود که در استعمال داخلی هیچوقت نباید تخم اسفرزه کوبیده شود، زیرا اگر کوبیده شود و خورده شود خطرناک است و خوردن در حدود 40 گرم تخم اسفرزه کوبیده شده موجب سرد شدن بدن و تخدیر و تنگی نفس و آشفتگی و سرانجام منجر به غش و توقف نبض و پس از مدتی احتمالا منجر به مرگ میشود. لذا در این حالت از داروهای قی آور گرم نظیر آب عسل و نمک و یا سایر داروها استفاده میشود.
طریقه مصرف اسفرزه
مهمترین اثر اسفرزه، رفع یبوست است. برای درمان این بیماری باید دانهها با مقدار زیادی آب یا مایعات مصرف شود؛ چرا که موسیلاژ سطح دانهها، برای حجیم شدن، احتیاج به آب زیادی دارد تا عملکرد آن به حداکثر برسد. هر دانه 10 برابر حجم خودش متورم میشود و به شکل لعابی ژلاتینی درمیآید و این لعاب منشاء شفابخشی آن در موارد اسهال و یبوست میباشد. اثر دیگر آن، کاهش کلسترول و چربی خون است. آزمایشها نشان داده است که مصرف روزانه، 15 گرم از اسفرزه در مدت دو هفته، میتواند باعث کاهش 5 درصد کلسترول گردد. آثار دیگر اسفرزه، شامل اثرات ضد سرفه و ضد التهاب دستگاه گوارش است. طریقه و مقدار مصرف برای بزرگسالان: 10 گرم (یک قاشق غذاخوری پُر) را در استکان ریخته و مقداری آب روی میریزیم؛ سپس آن را میل میکنیم. بلافاصله با کمی بعد از آن، یک یا دو لیوان آب دیگر میل میکنیم؛ چون موسیلاژهای اسفرزه، مقدار زیادی آب جذب میکند تا متورم شود؛ لذا در زمان خوردن آن باید مایعات زیادی مصرف شود تا عملکرد آن بهتر گردد. برای بچهها: میتوان نصف این مقدار را مصرف نمود. این میزان مصرف را میتوان صبح و شب تکرار کرد. فرآوردههای گیاهی فراوردههای متنوع و زیادی از اسفرزه در بازارهای اروپایی و به خصوص در انگلستان و بازارهای آمریکایی به صورت فرموله شده در دسترس هستند. در آمریکا از آن داروهای ملینی چون Metamucil تهیه میگردد که ملین خوبی است. نگهداری در صورتی که دانهها را پودر کنیم، حداکثر باید تا 24 ساعت آنها را مصرف کنیم.
ترکیبات اسفرزه
موسیلاژ به میزان 20 تا 30 درصد، بر روی دانهها قرار گرفته است که در اثر هیدرولیز تولید دگزیلوزان، آرابینوز، د – گالاکتوز، د – گالاکتورونیک اسید مینماید. همچنین دانهها دارای روغن ثابت، پروتئین و مقدار بسیار کمی از ایریدوئید از جمله آکوبین هستند. موسیلاژ سطح دانهها، حاوی تا 85 درصد آرابینوکسیلاز و مقدار کمی رامنوز میباشد.